Επικονιαστές - χορός ζωής γεμάτος χρώματα και δημιουργία

Μονοήμερο - Διήμερο   

Απευθύνεται σε μαθητές Δ', Ε', ΣΤ Δημοτικού και όλων των τάξεων Γυμνασίου και Λυκείου.

Η επικονίαση είναι θεμελιώδης για την εγγενή αναπαραγωγή των ανθοφόρων φυτών (αγγειόσπερμα). Πρόκειται για τη μεταφορά της γύρης (που περιέχει τους αρσενικούς γαμέτες, δηλ. το αρσενικό γενετικό υλικό) από τις ανθήρες (αρσενική δομή) στο στίγμα (θηλυκή δομή) των ανθέων.

Η μεταφορά μπορεί να γίνει είτε μέσα στο ίδιο άτομο (στο ίδιο άνθος ή μεταξύ ανθέων του φυτού), είτε μεταξύ των ανθέων διαφορετικών ατόμων. Μετά την απόθεση της γύρης στο ανθικό στίγμα, οι γυρεόκοκκοι ενδέχεται να βλαστήσουν και να ξεκινήσει την επόμενη διαδικασία, αυτή της γονιμοποίησης, η οποία ολοκληρώνεται με την ανάπτυξη των σπερμάτων και την καρποφορία.

Η «υπηρεσία» της επικονίασης, δηλαδή η ύπαρξη ενός φορέα που μεταφέρει γύρη από άνθος σε άνθος, είναι περιορισμένη στην πλειονότητα των φυτικών ειδών. Σε κάποιες περιπτώσεις, η μεταφορά της γύρης γίνεται μέσω του ανέμου (ανεμοφιλία) και σπανιότερα μέσω του νερού (υδροφιλία), ενώ για τα περισσότερα είδη φυτών (περίπου το 90% των γνωστών ειδών), οι φορείς είναι ζώα που δρουν ως επικονιαστές (ζωοφιλία). 

Η επικονίαση των ανθέων από τα ζώα υποδηλώνει σχέση μεταξύ των δύο εταίρων, των φυτών και των επικονιαστών, που, ασκώντας αμοιβές επιλεκτικές πιέσεις, καθορίζουν τη συν-εξέλιξή τους.

Παγκοσμίως, οι πιο σημαντικοί και αποτελεσματικοί επικονιαστές είναι τα έντομα: μέλισσες και σφήκες, δηλ. τα κεντριφόρα Υμενόπτερα, μύγες (Δίπτερα), σκαθάρια (Κολεόπτερα), πεταλούδες και νυχτοπεταλούδες (Λεπιδόπτερα), καθώς και άλλα είδη εντόμων (π.χ. Ημίπτερα, Θυσανόπτερα). Μεταξύ όλων, ιδιαίτερο ρόλο διαδραματίζουν οι άγριες μέλισσες και οι συρφίδες. Εκτός από τα έντομα, διάφορα είδη άλλων ασπονδύλων και σπονδυλωτών μπορούν να λειτουργήσουν ως επικονιαστές: πουλιά, θηλαστικά (κυρίως νυχτερίδες), σαλιγκάρια, ακόμη και ερπετά (σαύρες, γκέκο κ.ά.).

Η επικονίαση με έντομα είναι απαραίτητη για πολλά οικοσυστήματα και καλλιέργειες παραγωγής τροφής: περισσότερο από το 87% των ανθοφόρων φυτικών ειδών παγκοσμίως εξαρτώνται από επικονιαστές· το ίδιο συμβαίνει και με περισσότερο από το 66% των καλλιεργούμενων ειδών που αποτελούν το 15-30% της παγκόσμιας παραγωγής τροφίμων . Η ποικιλομορφία στα φυσικά οικοσυστήματα, καθώς και η εγγύτητά τους προς τις γεωργικές εκδόσεις ευνοούν τους διαθέσιμους για τις εκτάσεις αυτές άγριους  επικονιαστές, με σημαντικά οφέλη για τη γεωργική παραγωγή. Παρά τη σημασία αυτών των υπηρεσιών τους, οι επικονιαστές σχεδόν ποτέ δεν υπολογίζονται από τους υπεύθυνους λήψης απόφασης. Έτσι, οι υπηρεσίες επικονίασης που τα φυσικά οικοσυστήματα μπορούν να παρέχουν στις γεωργικές εκτάσεις συχνά αγνοούνται. Συμπερασματικά, οι επικονιαστές και οι υπηρεσίες επικονίασης θα πρέπει να θεωρηθούν ως σημαντικά κριτήρια στο πλαίσιο της διαχείρισης των φυσικών περιοχών, όπως και άλλες υπηρεσίες, π.χ. η υλοτομία και η αλιεία.  

  

ΣΤΟΧΟΙ ΤΟΥ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑΤΟΣ

1.Να καταλάβουν την έννοια της επικονίασης.

2. Να γνωρίσουν τις κατηγορίες των επικονιαστών.

3. Να αντιληφθούν την σημαντικότητα του «έργου» που επιτελούν τα έντομα –επικονιαστές.

4. Να μάθουν  για τις απειλές που αντιμετωπίζουν οι επικονιαστές.

5. Να συνειδητοποιήσουν την ανάγκη διατήρησης και προστασίας της βιοποικιλότητας.

6. Να καταλάβουν την έννοια της αειφορικής διαχείρισης του περιβάλλοντος.

7. Να κατανοήσουν τις επιπτώσεις κάποιων παρεμβατικών  ανθρωπογενών δράσεων όπως π.χ. χρήση φυτοφαρμάκων, ζιζανιοκτόνων κλπ.

8. Να αξιολογήσουν ανθρώπινες παρεμβάσεις με αρνητικές επιπτώσεις στα οικοσυστήματα

9. Να αναγνωρίζουν την ποικιλία των ανθικών σχημάτων και γενικά τη χλωριδική ποικιλότητα.

10. Να αναλάβουν δράσεις  για τη βελτίωση των συνθηκών διαβίωσης των άγριων μελισσών με τη κατασκευή μελισσόσπιτων.

11. Να ασκηθούν στην ομαδική εργασία, να αναπτύξουν πνεύμα συνεργασίας και να αξιοποιήσουν τα ταλέντα τους μέσα από την προσέγγιση περιβαλλοντικών θεμάτων.

ΜΕΘΟΔΟΛΟΓΙΑ

 Γνωστικό-Θεωρητικό: Οι μαθητές μαθαίνουν για τα μέρη του άνθους στα ανθοφόρα φυτά και για την επικονίαση. Ενημερώνονται για τους τρόπους επικονίασης: αυτεπικονίαση – σταυρεπικονίαση, επικονίαση από έντομα, επικονίαση από τον άνεμο ή το νερό, επικονίαση από πτηνά, θηλαστικά, ερπετά κ.λπ. Μαθαίνουν για το «έργο» που προσφέρουν τα έντομα- επικονιαστές, καθώς και τη σημαντικότητα αυτής της δράσης για τη ζωή στον πλανήτη μας. Ενημερώνονται για τις κατηγορίες των εντόμων-επικονιαστών και για τις απειλές που αντιμετωπίζουν.

Πρακτικό-Βιωματικό: Οι μαθητές χωρίζονται σε ομάδες και λαμβάνουν τον απαραίτητο εξοπλισμό. Ξεκινούν με την καταγραφή των γενικών χαρακτηριστικών του πεδίου. Μετά προχωρούν στην αναγνώριση και περιγραφή κάποιων ειδών ανθοφόρων φυτών στο πεδίο, καταγράφοντας τα χαρακτηριστικά των φυτών και κατατάσσοντας αυτά ανάλογα με τον τύπο του άνθους, με τη βοήθεια της κλείδας αναγνώρισης που έχει δοθεί στις ομάδες. Στη συνέχεια παρατηρούν την επισκεψιμότητα των ανθέων από έντομα και καταγράφουν τα έντομα και τα άνθη που επισκέφτηκαν, με τη βοήθεια και πάλι της αντίστοιχης κλείδας.   

Δημιουργικό: Οι ομάδες συμπληρώνουν τα φύλλα εργασίας, κάνουν ανάλυση όλων των στοιχείων που συνέλεξαν, προτείνουν ιδέες και λύσεις σε προβλήματα που κατέγραψαν, εκφράζονται δημιουργικά και προετοιμάζονται για τις παρουσιάσεις τους. 

Παρουσίαση-Αξιολόγηση: Οι ομάδες των μαθητών παρουσιάζουν τις εργασίες τους , τις καλλιτεχνικές δημιουργίες τους, συζητούν και αξιολογούν το πρόγραμμα. Η αξιολόγηση γίνεται μέσω ερωτηματολογίων στα οποία οι μαθητές και οι συνοδοί-εκπαιδευτικοί καταγράφουν τις εντυπώσεις τους και τις παρατηρήσεις τους για το πρόγραμμα στο οποίο συμμετείχαν.

                                                      

ΜΟΝΟΗΜΕΡΟ

09:00 - 10:00	ΕΝΑΡΞΗ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑΤΟΣ Άφιξη των μαθητών στο ΚΕΠΕΑ Κορθίου. Καλωσόρισμα των μαθητών, ευαισθητοποίηση - Σύντομη παρουσίαση του προγράμματος και των ενεργειών που πρέπει να γίνουν στο πεδίο. Κανόνες Ασφαλείας που πρέπει να τηρούνται, επεξήγηση του εξοπλισμού που θα χρησιμοποιηθεί. Παρουσίαση των τμημάτων του άνθους στα ανθοφόρα φυτά. Επεξήγηση εννοιών όπως: επικονίαση και τρόποι επικονίασης. Παρουσίαση των κατηγοριών των εντόμων - επικονιαστών.  Παρουσίαση των απειλών που αντιμετωπίζουν τα έντομα - επικονιαστές  Χωρισμός των μαθητών σε ομάδες και εφοδιασμός απαραίτητου εξοπλισμού. (Ενδυματολογικός και τεχνικός εξοπλισμός).
10:00 - 14:00	ΔΡΑΣΤΗΡΙΟΤΗΤΕΣ ΣΤΟ ΠΕΔΙΟ Οι μαθητές χωρίζονται σε ομάδες και λαμβάνουν  τον απαραίτητο εξοπλισμό. Ξεκινούν με την καταγραφή των γενικών χαρακτηριστικών του πεδίου. Μετά προχωρούν στην αναγνώριση και περιγραφή κάποιων ειδών ανθοφόρων φυτών στο πεδίο, καταγράφοντας  τα χαρακτηριστικά των φυτών και κατατάσσοντας αυτά ανάλογα με τον τύπο του άνθους, με τη βοήθεια της κλείδας αναγνώρισης που έχει δοθεί στις ομάδες. Παρατηρούν την επισκεψιμότητα των ανθέων από έντομα και καταγράφουν τα έντομα και τα άνθη που επισκέφτηκαν, με τη βοήθεια και πάλι της αντίστοιχης κλείδας.    Συμπληρώνουν φύλλα εργασίας Παρουσιάζουν τις εργασίες τους και συμπληρώνουν την έντυπη αξιολόγηση του προγράμματος.
14:00	ΛΗΞΗ ΤΟΥ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑΤΟΣ ΚΑΙ ΑΝΑΧΩΡΗΣΗ ΤΩΝ ΜΑΘΗΤΩΝ
ΠΡΩΤΗ ΗΜΕΡΑ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑΤΟΣ
11:30 - 12:00	ΕΝΑΡΞΗ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑΤΟΣ Άφιξη των μαθητών στο Κ.Π.Ε. Κορθίου. Καλωσόρισμα των μαθητών
12:00 - 14:00	ΠΑΡΟΥΣΙΑΣΗ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑΤΟΣ Ξενάγηση στους ιστορικούς χώρους του κτιριακού συγκροτήματος της Αγίας Τριάδας όπου στεγάζεται το ΚΕΠΕΑ. Κορθίου. Καλωσόρισμα των μαθητών, ευαισθητοποίηση - Σύντομη παρουσίαση του προγράμματος και των ενεργειών που πρέπει να γίνουν στο πεδίο. Κανόνες Ασφαλείας που πρέπει να τηρούνται, επεξήγηση του εξοπλισμού που θα χρησιμοποιηθεί. Παρουσίαση των τμημάτων του άνθους στα ανθοφόρα φυτά. Επεξήγηση εννοιών όπως: επικονίαση και τρόποι επικονίασης. Παρουσίαση των κατηγοριών των εντόμων - επικονιαστών.  Παρουσίαση των απειλών που αντιμετωπίζουν τα έντομα - επικονιαστές
14:00	ΛΗΞΗ ΠΡΩΤΗΣ ΗΜΕΡΑΣ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑΤΟΣ ΚΑΙ ΕΠΙΣΤΡΟΦΗ ΣΤΟ ΞΕΝΟΔΟΧΕΙΟ.

ΔΕΥΤΕΡΗ ΗΜΕΡΑ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑΤΟΣ  

09:00 - 10:00

Οι μαθητές χωρίζονται σε ομάδες και λαμβάνουν   τον απαραίτητο εξοπλισμό. Ξεκινούν με την καταγραφή των γενικών χαρακτηριστικών του πεδίου. Μετά προχωρούν στην αναγνώριση και περιγραφή κάποιων ειδών ανθοφόρων φυτών στο πεδίο, καταγράφοντας   τα χαρακτηριστικά των φυτών και κατατάσσοντας αυτά ανάλογα με τον τύπο του άνθους, με τη βοήθεια της κλείδας αναγνώρισης που έχει δοθεί στις ομάδες. Παρατηρούν την επισκεψιμότητα των ανθέων από έντομα και καταγράφουν τα έντομα και τα άνθη που επισκέφτηκαν, με τη βοήθεια και πάλι της αντίστοιχης κλείδας.    Συμπληρώνουν φύλλα εργασίας. Παρουσιάζουν τις εργασίες τους και συμπληρώνουν την έντυπη αξιολόγηση του προγράμματος.

14:00

ΛΗΞΗ ΤΟΥ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑΤΟΣ ΚΑΙ ΑΝΑΧΩΡΗΣΗ ΤΩΝ ΜΑΘΗΤΩΝ